Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ với ngành đóng tàu

Thiếu tướng Phan Trọng Tuệ, Phó Thủ tướng Chính phủ ( 1973 – 1976), Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải (1961 – 1980). Nói về ông, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã viết: Đồng chí Phan Trọng Tuệ là một người Cộng sản kiên trung, một vị tướng, một cán bộ cao cấp của Đảng, Nhà nước, có đức độ và tài năng, hết lòng vì nước vì dân… với tôi, đồng chí là người bạn chiến đấu thân thiết thuỷ chung.

Gần trọn 35 năm công tác trong ngành Giao thông vận tải tôi đã được làm việc với 6 vị Bộ trưởng, nhưng vị Bộ trưởng đã để lại trong tôi những dấu ấn đậm nét nhất là Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ.

Vào cuối những năm 1970, khi được cử làm chủ nhiệm đề tài khoa học trọng điểm của Nhà nước về “Phát triển ngành đóng tàu và sửa chữa tàu thủy Việt Nam”, tôi đã báo cáo với Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ: “Về chiến lược cần xây dựng Việt Nam thành một quốc gia hàng hải – với nền kinh tế biển phát triển – một hạm đội mạnh – một đội thương thuyền mạnh. Muốn vậy phải xây dựng một nền công nghiệp đóng tàu Việt Nam hiện đại và phát triển”. Sau khi được Bộ trưởng đồng ý, trong hội nghị các chủ nhiệm đề tài khoa học trọng điểm của Nhà nước do đồng chí Lê Duẩn và Đại tướng Võ Nguyên Giáp chủ trì – tôi đã báo cáo lại ý kiến trên và được các đồng chí tán đồng.

Để phát triển bền vững ngành Công nghiệp đóng tàu, Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ rất chú ý xây dựng lực lượng nghiên cứu thiết kế và lực lượng đăng kiểm.

Cơ quan nghiên cứu thiết kế cũng phát triển nhanh chóng từ Phòng Thiết kế, Phân viện rồi Viện Nghiên cứu thiết kế tàu thủy. Nhà máy đóng tàu Bạch Đằng được chọn là một hạng mục trọng điểm về cơ khí có đầu tư lớn do Trung Quốc đảm nhiệm.

Vào đầu những năm 1960, lực lượng thiết kế và đóng tàu thuộc Bộ Giao thông vận tải đã lập được “kỳ tích”. Trong thời gian rất ngắn đã thiết kế và chế tạo thành công loại tàu vận tải chạy ven biển (trọng tải 100 tấn) dùng chở khí tài quân sự cho mặt trận phía Nam, góp phần tạo nên đường mòn Hồ Chí Minh huyền thoại trên biển.

Tôi còn nhớ… một ngày đầu năm 1961, đồng chí Ngô Văn Năm và tôi được Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ giao nhiệm vụ nghiên cứu, thiết kế, đóng mới loại tàu vận tải cỡ nhỏ của Bộ Quốc phòng. Ngoài một số yêu cầu kỹ thuật chủ yếu, Bộ trưởng nhắc nhiều đến tính “khẩn trương” và “bí mật” của công việc. Ngoài ra, bác Năm cũng nhận được chỉ thị trực tiếp của đồng chí Phạm Hùng lúc đó là ủy viên Bộ Chính trị – Phó Thủ tướng. Bác Năm cho tôi biết thêm một số nhiệm vụ thật sự của con tàu trong tương lai mà tôi rất cần khi xây dựng phương án thiết kế. Trong cuộc họp duyệt phương án thiết kế tại nhà riêng đồng chí Phạm Hùng còn có Tướng Trần Văn Trà (lúc đó là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng), Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ và đồng chí Ngô Văn Năm – Cục trưởng. Tôi đã trình bày tóm tắt phương án thiết kế. Các đồng chí có mặt đều tỏ ra hài lòng khi tôi báo cáo các tính năng kỹ thuật chủ yếu của con tàu.

Đồng chí Phạm Hùng nhắc nhiều đến ý nghĩa, mục đích của việc đóng mới loại tàu đặc biệt này và giao nhiệm vụ cho Tướng Trần Văn Trà (Bộ Quốc phòng) và Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ (Bộ Giao thông vận tải) yêu cầu tổ chức thực hiện khẩn trương và đảm bảo bí mật tuyệt đối.

Trong tâm trạng hơi lo lo, tôi nói với đồng chí Phạm Hùng: “Công việc quá gấp, chỉ có thể vừa thiết kế, vừa thi công mới kịp thời gian. Nếu có điều gì chưa thành công đồng chí đừng đưa tôi ra toà án quân sự”.

Tôi còn nhớ đồng chí Phạm Hùng vừa thân mật, vừa nghiêm trang nói với tất cả các đồng chí có mặt:

“Đây là việc làm cực kỳ quan trọng, tới bây giờ chỉ một số ít đồng chí có quan hệ trực tiếp đến sự nghiệp thống nhất mới được biết. Nếu việc không thành, người đầu tiên bị kỷ luật là mình, chưa phải các cậu. Nếu thành công và tin là nhất định thành công, phải không anh Năm? các cậu đều được phong Anh hùng”.

Tàu vận tải 100 tấn sau này được mệnh danh là tàu không số được đóng hàng loạt tại Nhà máy đóng tàu Tam Bạc với tiến độ rất nhanh và đảm bảo chất lượng. Các tính năng kỹ thuật chủ yếu đều đạt đúng như tính toán khi thiết kế. Đặc biệt là tính hàng hải – chịu được sóng gió lớn. Đoàn 759 anh hùng đã khai thác rất tốt, dùng để mở đường mòn Hồ Chí Minh trên biển.

Tôi nhận thấy Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ không những yêu khoa học, thích kỹ thuật, mà còn có tư duy khoa học, kỹ thuật rất độc đáo.

Một số công trình nghiên cứu về phương tiện vượt sông trong thời chiến của cơ quan nghiên cứu thiết kế đã ra đời dựa trên những gợi ý và tư duy khoa học ấy…

Trước tình hình không lực Mỹ dùng thủy lôi phong toả cảng Hải Phòng, có lần Bác Hồ đã hỏi đồng chí Phan Trọng Tuệ: “Có cách nào làm anh em chiến sỹ đỡ thương vong” – Bộ trưởng đã gọi tôi trao đổi và yêu cầu nghiên cứu gấp cách làm cho thủy lôi nổ trước khi người và tàu đi qua. Trong khi trao đổi Bộ trưởng đã gợi ý: “Chiếc ca nô trẻ con chơi thả trong bể nước, chỉ cần đốt nóng là đi lại được, không cần người lái”. Tôi “chộp” ngay được ý “không người lái” và liên hệ đến những mô hình tàu thủy “không người lái” điều khiển từ xa bằng vô tuyến điện khi thực tập nghiên cứu về tính quay trở và tính hàng hải của tàu trong bể thử tàu thuộc Viện Nghiên cứu tàu thủy Thượng Hải. Thế là từ gợi ý xuất phát từ tính nhân văn cao cả, giàu lòng thương người của Bác Hồ “muốn giảm thương vong cho người lính”, rồi đến ca nô “không người lái” của trẻ con chơi trong bể nước, đã ra đời một công trình khoa học rất có giá trị và đoạt được giải thưởng Hồ Chí Minh: đó là Công trình ca nô không người lái (T5) dùng phá thủy lôi.

Thời ấy, trong một lần làm việc, Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ cho tôi xem một bản phác thảo rất sơ sài về ý tưởng cho ô tô chạy trực tiếp trên dây cáp thông qua kẽ hở vành lốp ô tô. Sau khi đã hoàn chỉnh phương án và mở rộng thành đề tài: “Nghiên cứu các biện pháp vượt sông bằng hệ dây đàn hồi”, Bộ trưởng đã quyết định mở công trường thực nghiệm tại Cầu Diễn để nghiên cứu thực nghiệm các biện pháp vượt sông. Sau gần 20 ngày khẩn trương thi công với sự chi viện của Cục quản lý xe (Bộ Quốc phòng), dây cáp đường kính 57 mm đã được căng qua sông Nhuệ dựa vào hai hố thế kiên cố ở hai bên bờ sông, xe trọng tải 4 tấn đã qua sông an toàn. Chúng tôi còn tiến hành thí nghiệm cho xe qua sông bằng trục truyền lực, hoặc bằng hệ mặt cầu tháo lắp được. Ban ngày tháo ra, cầu chỉ còn lại bình thường. Từ những công trình nghiên cứu này, giáo sư Nguyễn Văn Hường – trường Đại học xây dựng đã tìm ra một phương trình toán lý về “Tính ổn định của hệ dây đàn hồi”.

Công tác thời chiến bận rộn là thế mà hầu như chiều nào sau giờ làm việc, Bộ trưởng cũng lên thăm công trường, động viên, thúc đẩy tiến độ thi công. Trong những giờ phút ấy, chúng tôi thấy rất gần gũi. Bộ trưởng cùng chúng tôi làm công tác thực nghiệm khoa học, đóng góp bổ sung để phương án được hoàn thiện, cùng lo lắng, cùng vui buồn, và rất biết tôn trọng trí tuệ của cán bộ khoa học – kỹ thuật. Chúng tôi thêm phần kính trọng Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ – một vị Bộ trưởng yêu khoa học – thích kỹ thuật và biết trọng trí tuệ.

Khi cơ quan nghiên cứu thiết kế đang nghiên cứu tàu ngầm vận tải cỡ nhỏ dùng trong thời chiến thì một hôm Bộ trưởng gọi tôi lên buồng làm việc và cho xem một bản phác thảo sơ đồ tàu ngầm cỡ nhỏ, do một tù nhân trong nhà tù Hoả Lò gửi ra. Tôi thật sự hết sức xúc động và thầm nghĩ: “Không đâu như đất nước mình – khi giặc đến nhà, cả người tù cũng muốn tham gia đánh giặc”.

Tôi và Bộ trưởng rất trân trọng xem xét phương án đó.

Khi về công tác tại vùng Lạch Quèn thuộc xã Quỳnh Long, Quỳnh Thuận, huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An, được ngư dân cho biết – máy bay địch vẫn bắn pháo sáng mỗi đêm để đánh các tàu thuyền vận tải của ta. Nhưng các loại thuyền đánh cá 3 – 5 tấn, địch không tấn công.

Lợi dụng sơ hở đó, tôi đã đề nghị Bộ trưởng cho đóng loại thuyền đánh cá ven biển tỉnh Nghệ An, rồi đi lẫn vào thuyền đánh cá của dân để vận tải hàng vào phía Nam. Trong một thời gian ngắn, tất cả cơ sở đóng thuyền của 12 tỉnh thành miền Bắc lúc bấy giờ được huy động, cấp tốc đóng hàng ngàn tấn thuyền vận tải cỡ nhỏ từ 3 – 5 tấn. Và đoàn vận tải tiền phương đã ra đời.

Ngoài ra, một loạt các công trình nghiên cứu vượt sông do Viện nghiên cứu thiết kế thành công như: hệ cầu ngầm bắc gần thị xã Phủ Lý, xe vẫn qua lại trong gần hai năm mà máy bay địch không phát hiện được. Rồi xe ô tô lội nước, máy kéo lội nước, các loại ca nô lai phà được rút ngắn thành những ca nô “con cóc”, “con nòng nọc”, hệ phà lắp ghép… đã ra đời với sự khích lệ và động viên của đồng chí Bộ trưởng.

Thời ấy, Bộ trưởng còn giao cho tôi nghiên cứu cải tạo chiếc xe ô tô đặc biệt để Bác Hồ đi công tác trong thời chiến tranh. Công việc được tiến hành rất “thầm lặng” và bí mật, ngay cả nhà máy ô tô được giao nhiệm vụ thi công cũng không hề được biết nhiệm vụ đích thực của chiếc xe.

Trong lần về trao huân chương cho Viện, Bộ trưởng đã ân cần căn dặn chúng tôi: “Cán bộ khoa học phải cố làm những gì sản xuất và chiến đấu đang cần với cái gì đang có và sẽ tạo ra với ý chí quyết tâm học hỏi – phàm những việc người khác làm ta cố gắng rồi cũng làm được. Ta đã thắng giặc Mỹ trên mặt trận giao thông vận tải đâu chỉ bằng sức lực mà cả bằng trí tuệ nữa. Trí tuệ Việt Nam có chịu thua kém đâu”.

Trong không khí thân mật, gần gũi tôi đã đáp lời bằng một ý kiến “tinh nghịch”: “Tôi biết đồng chí là dòng thứ của họ “Phan” nên lấy chữ lót là “Trọng”, tôi xin đổi nghĩa của chữ “Trọng” với nghĩa “Trọng thị” để hợp với cá tính của đồng chí – vì với đông đảo cán bộ khoa học của Viện, đồng chí đúng là vị Bộ trưởng “họ Phan biết trọng trí Tuệ”. Với những tư duy khoa học mà Bộ trưởng đã gợi ý cho một  số công trình nghiên cứu – Bộ trưởng rất xứng đáng được “bình chọn” là chiến sĩ thi đua của Viện.

Sau 45 năm hoạt động và phát triển, Viện Nghiên cứu Thiết kế tàu thủy đã nghiên cứu, thiết kế thành công nhiều phương tiện vận tải có chất lượng kỹ thuật cao, đáp ứng nhu cầu vận chuyển của đất nước trong từng giai đoạn. Nhiều thế hệ cán bộ của Viện đã trở thành chuyên gia giỏi, đang đảm nhiệm những chức vụ quan trọng trong ngành Đóng tàu Việt Nam.

Sự hùng mạnh của ngành Công nghiệp tàu thủy Việt Nam hôm nay có một phần đóng góp không nhỏ của cố Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ – vị Bộ trưởng đức độ, tài năng.

Trịnh Xương

Bài đã đăng trên tạp chí sô 15 tháng 6/2005